W przypadku zaniku prądu w budynku kluczowe staje się odpowiednie oświetlenie awaryjne, które zapewni bezpieczeństwo. Jest ono niezwykle ważne, szczególnie w miejscach, gdzie gromadzi się wiele osób, a awaria zasilania mogłaby stanowić realne zagrożenie. Oświetlenie awaryjne to nie luksus, ale niezbędny element wyposażenia, którego prawidłowe zaprojektowanie i instalacja jest uregulowane prawnie. 

Co to jest oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne?

Głównym zadaniem oświetlenia awaryjnego jest zapewnienie światła w przypadku awarii głównego źródła zasilania. To zbiorcza nazwa dla systemów takich jak oświetlenie ewakuacyjne i zapasowe. Oświetlenie zapasowe pozwala kontynuować działania, których nie można nagle przerwać (np. w procesach produkcyjnych). Natomiast oświetlenie ewakuacyjne ma na celu zapewnienie bezpiecznego opuszczenia budynku w sytuacji zagrożenia. W kontekście tego poradnika, oświetlenie ewakuacyjne jest traktowane równoznacznie z awaryjnym.

Oświetlenie awaryjne jest wymagane w miejscach publicznych o dużej liczbie osób, takich jak:

• sale widowiskowe,
• kina,
• teatry,
• muzea,
• hale sportowe (powyżej 200 osób),
• budynki użyteczności publicznej,
• magazyny,
• zakłady produkcyjne,
• Mieszkania zbiorowe o powierzchni powyżej 2000 m²,
• Garaże o powierzchni powyżej 1000 m².

Lampy ewakuacyjne muszą być zainstalowane na drogach ewakuacyjnych, w tym również w budynkach przeznaczonych dla osób o ograniczonej mobilności.

W przypadku zaniku zasilania, oświetlenie awaryjne musi włączyć się w ciągu 5 sekund, osiągając co najmniej 50% wymaganego natężenia, a pełne 100% po 60 sekundach. System musi zapewnić minimalne natężenie oświetlenia:
• Drogi ewakuacyjne: co najmniej 1 lx, umożliwiając rozpoznanie punktów bezpieczeństwa (np. sprzęt gaśniczy).
• Strefy otwarte: co najmniej 0,5 lx (zapobieganie panice).
• Strefy wysokiego ryzyka: co najmniej 15 lx (bezpieczne zakończenie pracy).

Oprawy powinny być montowane na wysokości co najmniej 2 metrów nad podłogą. Kluczowe miejsca montażu to:

• przy zmianie kierunku korytarza,
• na schodach,
• przy drzwiach wyjściowych,
• w pobliżu sprzętu przeciwpożarowego,
• punktów pierwszej pomocy czy przycisków alarmowych.

Jak działa oświetlenie ewakuacyjne i awaryjne w budynku?

System oświetlenia awaryjnego działa poprzez automatyczne przełączenie na zapasowe źródło zasilania (najczęściej wbudowane baterie) w momencie awarii sieci zasilającej.

Oprawy posiadają moduł awaryjny ze sterownikiem i źródłem energii (zwykle baterie litowo-jonowe). Większość systemów opiera się na oprawach z wbudowanym akumulatorem, choć istnieją też systemy centralne.

Zasilanie sieciowe z wbudowanym akumulatorem

To najczęstsze rozwiązanie, automatycznie przełącza się na zasilanie z wbudowanego akumulator.  Czas działania awaryjnego zasilania akumulatorem to zwykle 1–3 godziny (zgodnie z przepisami i normami, np. PN-EN 1838).

Zasilanie centralne

Lampy nie mają własnych akumulatorów – są zasilane z centralnej baterii, znajdującej się w jednym miejscu (np. w pomieszczeniu technicznym), centralna bateria zasila wiele lamp jednocześnie. Stosowane są głównie w dużych obiektach (np. szpitale, centra handlowe).

Dobór opraw

Wybór odpowiednich opraw awaryjnych jest niezwykle ważny dla bezpieczeństwa. Choć często parametry lub modele są określone w projekcie, warto znać podstawowe kryteria:
1. Przeznaczenie opraw

• Awaryjna: Zapewnia ogólne oświetlenie dróg ewakuacyjnych i umożliwia kontynuację działań.
• Ewakuacyjna (kierunkowa): Wyposażona w piktogramy, wyraźnie wskazuje drogi i wyjścia ewakuacyjne.
• Ewakuacyjno-awaryjna: Najpopularniejsza, uniwersalna; może pełnić obie funkcje w zależności od montażu i zastosowania piktogramu.

2. Strumień świetlny (moc)
Kluczowy parametr decydujący o efektywności oświetlenia, mierzony w lumenach (lm). To na nim należy się skupić, a nie na mocy w watach. Strumień świetlny wpływa na uzyskanie wymaganego natężenia oświetlenia w luxach (lx), np. 1 lx na drogach ewakuacyjnych.
3. Montaż opraw
Dostępne typy to:

• Natynkowy.
• Podtynkowy.
• Sufitowy.
• Ścienny.
• Zwieszany (szczególnie w wysokich pomieszczeniach).
• Flagowy (prostopadle do ściany, dla lepszej widoczności). Wiele opraw natynkowych można przekształcić na inne typy montażu za pomocą akcesoriów.

4. Czas podtrzymania (autonomia)
Czas działania opraw po zaniku zasilania, zwykle od 1 do 3 godzin. Najpopularniejsze są oprawy z 3-godzinnym podtrzymaniem.
5. Tryb pracy

• Sieciowo-awaryjny (SA lub M): Oprawa działa na zasilaniu sieciowym, przełączając się na awaryjne w przypadku awarii.
• Awaryjny (dawniej A lub NM): Oprawa działa wyłącznie w trybie awaryjnym, tylko przy awarii zasilania. Oprawy SA są często wybierane ze względu na możliwość łatwego przełączenia na tryb awaryjny (np. za pomocą zworki).

6. Test

• Manualny (MT): Test uruchamiany przyciskiem; tańsze, ale wymagają ręcznych przeglądów.
• Automatyczny (A): Oprawy przeprowadzają testy samodzielnie i sygnalizują stan diodami LED; droższe, ale eliminują potrzebę ręcznych przeglądów, co jest ważne przy wielu oprawach lub gdy są zamontowane wysoko.

7. Rodzaj soczewki
Wpływa na rozsył światła

• Otwarta: Rozprasza światło na duże powierzchnie (hale, pomieszczenia otwarte).
• Korytarzowa: Skupia światło wzdłuż korytarzy.

8.Stopień ochrony (IP)
Wskazuje odporność na kurz i wodę. W miejscach narażonych na wilgoć (garaże, hale produkcyjne) zalecane jest IP-65; w standardowych pomieszczeniach wystarczy IP-20.

9.Ochrona przed mrozem (zestaw grzewczy)
W nieogrzewanych miejscach akumulatory wymagają ładowania w temperaturze powyżej 0°C. Zestaw grzewczy utrzymuje optymalną temperaturę pracy baterii, zapobiegając ich uszkodzeniu. Może być wbudowany lub stanowić akcesorium.

Każda oprawa do systemów awaryjnych musi posiadać certyfikat dopuszczenia wydany przez Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej (CNBOP-PIB), potwierdzający spełnienie wymagań bezpieczeństwa. 

Podsumowanie 

Odpowiednio zaprojektowane i wykonane oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne jest nieodzownym elementem bezpieczeństwa w budynkach. Znajomość obowiązujących przepisów, wymagań technicznych i kluczowych parametrów opraw pozwala na dobór systemu, który w krytycznej sytuacji spełni swoje zadanie. Wybierając certyfikowane produkty od zaufanych dostawców, inwestujemy w pewność, że w momencie awarii zasilania droga do bezpieczeństwa będzie jasno oświetlona.